Η ταχεία εξέλιξη και πόσο απειλεί με πανδημία

Τον περασμένο Δεκέμβριο, στο πλαίσιο ευρείας επιστημονικής συνάντησης για τη γρίπη των πτηνών, που οργάνωσε και συντόνισε ο Έλληνας παθολόγος Γιώργος Παππάς για λογαριασμό της Διεθνούς Εταιρείας Αντιμικροβιακής Χημειοθεραπείας (ISAC), εκπρόσωποι του CDC, του ΠΟΥ και εξελικτικοί ιολόγοι μίλησαν για την πανζωοτία γρίπης των πτηνών, που εξαπλώνεται με ταχείς ρυθμούς, θανατώνοντας εκατομμύρια άγρια και οικόσιτα πτηνά, αλλά και θηλαστικά σε όλο τον κόσμο.

Παρά τον υπαρκτό κίνδυνο και την ανάγκη επαγρύπνησης, οι επιστήμονες ήταν τότε γενικά καθησυχαστικοί, αναφορικά με το ενδεχόμενο να βρισκόμαστε κοντά σε μια πανδημική απειλή για τον άνθρωπο, εξηγώντας πως είναι αρκετά τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδήσει ακόμη ο ιός στην εξελικτική του πορεία.

Ελάχιστους μήνες μετά σήμανε νέο καμπανάκι, με τη διείσδυση του ιού σε δεκάδες φάρμες με αγελάδες γαλακτοπαραγωγής στις ΗΠΑ, μολύνοντας και το παραγόμενο γάλα. Παρά το γεγονός ότι η παστερίωση τον εξουδετερώνει και παρά το ότι τα τρία επιβεβαιωμένα κρούσματα σε ανθρώπους προκάλεσαν ήπια νόσηση, ο ιός έστειλε βροντερό μήνυμα πως τα εξελικτικά του βήματα είναι ταχύτερα από τα αναμενόμενα.

«Παραμένω και σήμερα αισιόδοξος, παρά τις εκπλήξεις που συνεχίζει να μας επιφυλάσσει», λέει στο iatronet.gr ο κ.Παππάς, ο οποίος επί χρόνια ασχολείται ερευνητικά με την ετοιμότητα απέναντι σε επιδημίες και πανδημίες. «Δεν θα έχουμε αύριο μια πανδημία, όμως όταν κάνει τέτοια εξελικτικά βήματα ο ιός οφείλουμε να είμαστε σε αυξημένη εγρήγορση και ετοιμότητα», σημειώνει, τονίζοντας την ανάγκη ενημέρωσης του κοινού και των επαγγελματιών υγείας.

Το στέλεχος που αποδεκατίζει πτηνά και θηλαστικά

Από το 2021, όταν εμφανίστηκε ένα νέο στέλεχος της γρίπης των πτηνών Η5Ν1, με πολύ μεγάλη προσαρμοστικότητα και εξελικτική ικανότητα, ο ιός έχει προκαλέσει επανειλημμένα μαζικούς θανάτους υδρόβιων και οικόσιτων πτηνών σε όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων και χιλιάδων αργυροπελεκάνων στις Πρέσπες. Πέρασε στις ΗΠΑ, όπου συνέχισε τις μεταλλάξεις και από εκεί κατέβηκε στη Νότια Αμερική, αλλά και στην Ανταρκτική, αποδεκατίζοντας τεράστιους πληθυσμούς από θαλάσσιους λέοντες και φώκιες.

Παράλληλα, άρχισε να προσβάλλει και να σκοτώνει θηλαστικά άλλου τύπου, όπως μινκ και άλλα ζώα που εκτρέφονται για τη γούνα τους, αλλά και γάτες στην Πολωνία. Κι ενώ η επιστημονική κοινότητα συζητούσε για τον δυνητικό κίνδυνο για τον άνθρωπο, προέκυψαν οι συρροές σε σχεδόν 100 φάρμες με αγελάδες στις ΗΠΑ.

«Φαίνεται πως αυτός ο τύπος του ιού αγαπάει πάρα πολύ τους μαστούς των αγελάδων. Πηγαίνει εκεί σε τεράστιες ποσότητες και αυτές περνάνε και στο γάλα», λέει ο κ. Παππάς, ο οποίος εκτιμά πως εκεί η μετάδοση έγινε μάλλον με έμμεσο τρόπο (μετακινήσεις ζώων, εργαλεία αρμέγματος κ.ά.), καθώς ο ιός δεν έχει αποκτήσει ακόμα μεγάλη ικανότητα να μεταφέρεται με το αναπνευστικό από θηλαστικό σε θηλαστικό. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο μπορεί να αρχίσει να συμβαίνει.

Τα τέσσερα βήματα για πιθανή πανδημία

Τι θα συμβεί σε μια τέτοια περίπτωση; «Μπορεί όταν συναντήσει τον άνθρωπο και προσαρμοστεί στους ειδικούς υποδοχείς του αναπνευστικού που έχει και να αρχίσει να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο», αναφέρει ο παθολόγος και προσθέτει: «Ένα παθογόνο του αναπνευστικού που μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι πολύ εύκολο να προκαλέσει μια πανδημία. Ειδικότερα επειδή είναι Η5, ένα στέλεχος γρίπης για το οποίο κανένας σχεδόν δεν έχει ανοσία. Δεν είχαμε κολλήσει κάποια παρόμοια γρίπη στο παρελθόν ώστε να την θυμάται ο οργανισμός μας».

Τέσσερα συγκεκριμένα βήματα πρέπει να συμβούν, όπως λέει, σε μια αλληλουχία γεγονότων, ώστε διαδοχικά:

1. Nα διευκολύνουν τον ιό να συνδέεται με τους υποδοχείς των θηλαστικών.
2. Να διαφεύγει από τους μηχανισμούς άμυνας.
3. Να προκαλεί βαριά νόσηση.
4. Να προσαρμόζεται στους αναπνευστικούς υποδοχείς ώστε να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Τα εμβόλια

Στο πλαίσιο της ετοιμότητας μιας τέτοιας απειλής, οι ΗΠΑ έχουν φροντίσει την τελευταία δεκαετία να έχουν ένα stock εμβολίων, προσαρμοσμένο στο στέλεχος γρίπης που κυκλοφορεί, ώστε να εμβολιάσουν άμεσα, αν παραστεί ανάγκη, τους ανθρώπους της πρώτης γραμμής.

Παράλληλα, η Ε.Ε. παρήγγειλε 40 εκατομμύρια δόσεις από ένα εμβόλιο για τη γρίπη των πτηνών, με 15 χώρες να μπαίνουν σε συμφωνία προμήθειας, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα και η Κύπρος.

«Δεν ξέρω αν υπάρχει προγραμματισμός να γίνει και εδώ εμβολιασμός. Η Φινλανδία παρήγγειλε κάποια εμβόλια μέσω της Ε.Ε. ώστε να εμβολιάσει ανθρώπους που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο, όπως εργαζόμενους σε εκτροφεία γουνοφόρων ζώων και μονάδες πουλερικών, κτηνιάτρους, ανθρώπους που ασχολούνται με περισυλλογή νεκρών πτηνών και άτομα που αναλαμβάνουν την εργαστηριακή διάγνωση», αναφέρει ο κ. Παππάς.

Να μάθουμε ότι «κάτι τρέχει» εκεί έξω

Ο παθολόγος κάνει λόγο για μια πανζωοτία τεράστιου μεγέθους και για γρήγορα εξελικτικά βήματα που επιβάλλουν αυξημένη εγρήγορση, ετοιμότητα, αλλά και ενημέρωση.

«Ο κόσμος πρέπει να ακούσει για αυτόν τον κίνδυνο, αλλά να ενημερωθούν και οι επαγγελματίες υγείας, όχι μόνο οι κτηνίατροι. Οι γιατροί εργασίας σε μονάδες εκτροφής. Η Ελλάδα είναι η νούμερο 2 χώρα σε εκτροφεία μινκ στην Ευρώπη. Δεν θέλουμε να μπει εκεί ο ιός, όχι μόνο γιατί θα χρειαστεί να θανατώσουμε τα μινκ, αλλά και γιατί δεν ξέρουμε εκεί τι προσαρμογές θα κάνει», επισημαίνει, καταλήγοντας: «Χρειάζεται ενημέρωση, συνεχής παρακολούθηση και ετοιμότητα χωρίς πανικό –δεν περιμένει κανείς ότι αύριο θα γίνει μια πανδημία. Να ξέρουμε ότι κάτι τρέχει εκεί έξω, το οποίο κάποια στιγμή μπορεί να μας αφορά άμεσα».