Πώς επιδρά ο καύσωνας στον ανθρώπινο οργανισμό

Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι προγραμματισμένος να λειτουργεί υπό συγκεκριμένες συνθήκες, που εξασφαλίζουν ισορροπία και ομοιόσταση. Μια από αυτές τις συνθήκες είναι η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος σε ένα επίπεδο-στόχο, η οποία επιτυγχάνεται από το θερμορυθμιστικό κέντρο στον υποθάλαμο του εγκεφάλου.

Όταν αυξάνεται η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, αυξάνεται παροδικά και η θερμοκρασία του σώματος. Τότε ενεργοποιούνται συγκεκριμένοι θερμορυθμιστικοί μηχανισμοί (με κύριους την αγγειοδιαστολή και την εφίδρωση), για να την επαναφέρουν στη θερμοκρασία-στόχο, σε συνδυασμό με συμπεριφορικές διορθωτικές κινήσεις (πρόσληψη νερού, ελαφρύ ντύσιμο κ.ά.)

Τι γίνεται όμως όταν το ερέθισμα, δηλαδή η αύξηση της θερμοκρασίας, είναι συνεχές και για διάφορους λόγους δεν μπορούμε να αντιρροπήσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας; Η Φανή Καλαλά, επίκουρη καθηγήτρια στο Εργαστήριο Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μίλησε για τους μηχανισμούς απάντησης του ανθρώπινου οργανισμού, για τα όργανα και συστήματα που είναι πιο ευάλωτα στην αύξηση της θερμοκρασίας και για τις πιθανές βλάβες που μπορεί να προκληθούν, στο πλαίσιο επιστημονικής εκδήλωσης που διοργάνωσε πρόσφατα στη Λάρισα το Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας για την παρουσίαση του έργου High Horizons.

Τα πιο ευαίσθητα όργανα

«Γνωρίζουμε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος από εξωγενείς παράγοντες πλήττει όλα τα όργανα του ανθρώπινου σώματος», ανέφερε η κα Καλαλά, προσθέτοντας: «Αυτά όμως που είναι πιο ευαίσθητα και δέχονται το μεγαλύτερο στρες είναι ο εγκέφαλος -το ίδιο το κέντρο δηλαδή που ρυθμίζει τη θερμοκρασία-, το καρδιαγγειακό σύστημα, όπου στρεσάρεται ιδιαίτερα η καρδιακή λειτουργία, αυξάνοντας το καρδιακό έργο, η περιφερική αγγειοδιαστολή, με συνεπακόλουθο αποτέλεσμα παροχή μεγάλης ποσότητας μεγάλης ροής αίματος στο δέρμα, με τελικό σκοπό την εφίδρωση, οι μύες και αντίστοιχα από το ΚΝΣ συμπτώματα όπως διαταραχή του επιπέδου συνείδησης ή γνωσιακών μας λειτουργιών».

Οι μηχανισμοί αντιρρόπησης -αγγειοδιαστολή και εφίδρωση- οδηγούν σε απώλεια ύδατος και σε συμπεριφορικές αλλαγές, όπως η πρόσληψη νερού, η αναζήτηση σκιάς, η αφαίρεση ρούχων και άλλες κινήσεις με σκοπό την επαναφορά της θερμοκρασίας-στόχου στο σώμα.

Θερμική εξάντληση, θερμοπληξία

Όταν όμως η αυξημένη θερμοκρασία του περιβάλλοντος είναι συνεχής ή όταν για λόγους που αφορούν εμάς τους ίδιους, δεν είμαστε σε θέση να την αντιρροπήσουμε, η αυξημένη εφίδρωση και αγγειοδιαστολή θα οδηγήσουν σε σημαντική απώλεια ύδατος και ηλεκτρολυτών, καθώς και ένα σημαντικό βάρος στην καρδιακή λειτουργία, η οποία θα αλλάξει την αιματική μας ροή και θα την προωθήσει προς το δέρμα.

«Όταν περαιτέρω δεν μπορούμε να αντιρροπήσουμε με αυτούς τους μηχανισμούς και πάμε προς τη θερμική εξάντληση, θα παρατηρήσουμε παθοφυσιολογικές συνέπειες όπως αφυδάτωση, διαταραχές στους ηλεκτρολύτες και υποογκαιμία, μειωμένη φλεβική επαναφορά αίματος, μειωμένη μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς και άρα υποξεία, με ισχαιμία σε διάφορα σημαντικά όργανα και μετακίνηση βακτηρίων από διάφορα όργανα στην αιματική μας ροή», επεσήμανε η επίκουρη καθηγήτρια και πρόσθεσε: «Αυτό προκαλεί μια μεγάλη και έντονη φλεγμονή στον οργανισμό μας, η οποία αν επιταθεί περαιτέρω οδηγεί σε αυτό που λέμε θερμοπληξία ή θερμικό σοκ, με ιδιαίτερα συμπτώματα από το ΚΝΣ (ζάλη, κεφαλαλγία, συγκοπή), από το γαστρεντερικό (ναυτία, έμετο), μυικές συσπάσεις, απώλεια συνείδησης και δυστυχώς μπορεί να φτάσουν μέχρι και τον θάνατο».

Η υποξαιμία

Η υποξαιμία, δηλαδή η μειωμένη παροχή οξυγόνου στους ιστούς, προκαλεί προβλήματα σε διάφορα όργανα, ιδιαίτερα στο έντερο, το πρώτο όργανο που πλήττεται από την αύξηση της θερμοκρασίας, «με αποτέλεσμα διαταραχή στο επιθήλιο του εντέρου, βακτηριακή μετατόπιση μικροβίων στο αίμα μας, ταυτόχρονη ενεργοποίηση του ανοσιακού μας συστήματος και τελικά εξεσημασμένη φλεγμονή, η οποία θα οδηγήσει τόσο σε αγγειοπάθεια όσο και σε ιστική βλάβη».

Επιπρόσθετοι μηχανισμοί αντιρρόπησης των παραπάνω βρίσκονται σε μοριακό επίπεδο και αφορούν ένα εξειδικευμένο σύστημα πρωτεϊνών, τις λεγόμενες «πρωτεΐνες του θερμικού σοκ», οι οποίες έχουν στόχο κατά την ενεργοποίηση και παραγωγή τους μετά την επίδραση του θερμικού κινδύνου, να προστατεύσουν τις πρωτεΐνες του ανθρώπινου σώματος, επιφέροντας με αυτόν τον τρόπο την ομοιόσταση στον ανθρώπινο οργανισμό.

Πιο ευάλωτες οι γυναίκες, ιδιαίτερα στην εγκυμοσύνη

Έχει διαπιστωθεί πως οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από τους άνδρες στην επίδραση της αύξησης της θερμοκρασίας. «Πιθανολογείται ότι αυτό γίνεται λόγω του ιδιαίτερου ορμονικού προφίλ που έχουν οι γυναίκες και έχουμε ενδείξεις ότι η αύξηση της θερμοκρασίας δεν επηρεάζει τη γυναίκα μόνο κατά την κύηση, αλλά επηρεάζει γενικά το γεννητικό και αναπαραγωγικό της σύστημα, δημιουργώντας ανισορροπίες ορμονικές», επεσήμανε η κα Καλαλά, συμπληρώνοντας πως η επίδραση αυτή είναι πιο έντονη στην εγκυμονούσα γυναίκα, «η οποία πέρα από το βάρος της εγκυμοσύνης δέχεται το θερμικό στρες του περιβάλλοντος, το οποίο τροποποιεί τόσο το ορμονικό της προφίλ όσο τη λειτουργία του ανοσιακού της συστήματος, τον μεταβολισμό της και τελικά την ίδια της τη θερμορύθμιση».

Αυτό φαίνεται να έχει συνέπειες τόσο για την κύηση αυτή καθεαυτή (οι οποίες είναι πιο άμεσες και περιλαμβάνουν τον πρόωρο τοκετό, το χαμηλού βάρους γέννησης νεογνό και ένα θνησιγενές νεογνό), ενώ πιο μακροπρόθεσμα σχετίζονται με γενετικές ανωμαλίες στο έμβρυο, κυρίως καρδιακές, νευρολογικά ελλείμματα, διαταραχές στο ανοσιακό σύστημα του παιδιού και αυξημένο κίνδυνο λοιμώξεων.